BezUprzedzen.org
Słowniczek antydyskryminacyjny
ableism
(ang.)- słowo oznaczające uprzedzenia i dyskryminację wobec osób (niepełno)sprawnych
ageism
(ang.) - uprzedzenia, stereotypy i praktyki dyskryminacyjne skierowane do danej osoby ze względu na jej wiek. Dyskryminacja ze względu na wiek oznacza nierówne, gorsze traktowanie osoby - w porównaniu do innych osób - tylko i wyłącznie ze wzgledu na jej wiek. Z dyskryminacją wiekową mogą spotkać się osoby w każdym wieku, także młode - jednak problem ten w sposób szczególny dotyka osoby starsze.
antysemityzm
można zdefiniować jako "wrogość w stosunku do Żydów jako grupy religijnej lub mniejszościowej, której często towarzyszy społeczna, ekonomiczna i polityczna dyskryminacja". Antysemityzm jest nadal obecny, nawet jeżeli nie jest głoszony otwarcie. Grupy przekonane o własnej wyższości bezczeszczą żydowskie cmentarze; związki grup neonazistowskich, często złożone z ludzi młodych, otwarcie wykrzykują swój antysemityzm, a w Internecie istnieje wiele stron i literatury głoszących propagandę nazistowską. Także w oficjalnym życiu politycznym i społecznym możemy się spotkać z tysiącami przejawów otwartego antysemityzmu.
apartheid
- segregacja rasowa (łac. oddzielenie) - sformalizowana i zinstytucjonalizowana dyskryminacja oparta na kryterium rasy, której cechą charakterystyczną jest oddzielenie jednej rasy od drugiej. Separacja może mieć charakter geograficzny, ale zazwyczaj była stosowana poprzez świadczenie usług za pomocą oddzielnych instytucji, jak szkoły czy transport publiczny. Politykę apartheidu wdrażano w nazistowskich Niemczech, Republice Południowej Afryki, Stanach Zjednoczonych Więcej w Encyklopedii WIKIPEDIA: http://pl.wikipedia.org/wiki/Segregacja_rasowa Więcej w encyklopedii: http://www.africanaencyclopedia.com/apartheid/apartheid.html
empowerment(ang.) - upełnomocnienie, uwłasnowolnienie, upodmiotowienie
Istnieje wiele sposobów rozumienia pojęcia empowerment, a także wiele sposobów jego stosowania. Pojęcie to używane jest w naukach społecznych (np. przeciwdziałanie dyskryminacji, praca socjalna, psychiatria) i w zarządzaniu. Pojęcie upełnomocnienia (empowermentu) jest ściśle związane z feminizmem i pedagogiką emancypacyjną. Empowerment (upełnomocnienie) jest zarówno procesem jak i stanem/rezultatem. Oznacza zmianę na poziomie indywidualnym i strukturalnym.
W rozumieniu socjologicznym empowerment odnosi się przede wszystkim do członków/kiń grup dyskryminowanych, mniejszościowych i marginalizowanych, które są/zostały wykluczone z procesów podejmowania decyzji, możliwości wpływu, posiadania szeroko rozumianej władzy (na poziomie osobistym, rodziny, społeczności, państwa i in.).
Celem działań upełnomocniających jest osiągnięcie stanu, w którym ludzie u/odzyskują indywidualną i kolektywną (zbiorową) kontrolę nad własnym życiem, miejscem, postulatami, interesami, przestrzenią, prawami, językiem jakim opisywana jest rzeczywistość, w tym także oni/one itd. Dzięki upełnomocnieniu ludzie są zdolni do definiowania i działania, mają poczucie sprawczości/wpływu. Upełnomocnienie to także metoda, dzięki której można przywrócić lub uwydatnić siłę i władzę osób, które zostały jej pozbawione, lub też systemowo ograniczono możliwości jej używania i wyrażania (jak to ma miejsce w przypadku kobiet, osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych, osób nie-białych, nie-pełnosprawnych, osób nieidentyfukujących się jako heteroseksualne i in.). Strukturalny wymiar działań upełnomocniających odnosi się do ujawniania struktur społecznych oraz barier i relacji wpływów, które podtrzymują zróżnicowanie i niesprawiedliwości/opresję.
Dla procesu upełnomocnienia ważne są takie elementy, jak: poczucie posiadania kompetencji i zdolności, posiadanie możliwości decydowania o sobie, poczucie sprawczości, i możliwości wywierania wpływu, poczucie znaczenia/uznawania za wartościowe tego co się robi i kim się jest oraz poczucie zaufania do siebie i wiary w siebie. Przy czym, jeśli mówimy o procesie upełnomocniania to mamy na myśli zarówno subiektywne poczucie jak i realne możliwości. Bywa, że mimo posiadanych faktycznie zdolności i kompetencji ludzie nie mają poczucia posiadania ich i nie sięgają po nie, albo też nie są one uznawane i/lub wykorzystywane. I odwrotnie - stosunkowo wysokie poczucie sprawczości, jeśli ogranicza się do przestrzeni prywatnej nie stanowi jeszcze o osiąganiu upełnomocnienia.
W modelu treningu upełnomocniającego osoby uczestniczące identyfikują i mierzą się z opresją nie tylko na poziomie osobistym i kulturowym, ale również instytucjonalnym. Celem treningu upełnomocniającego jest wyposażenie osób, które doświadczają przemocy, dyskryminacji i opresji w narzędzia (wiedzę i umiejętności) rozpoznawania i stawiania czoła wszelkim ich formom funkcjonującym na interpersonalnym, kulturowym i systemowym poziomie. Trening taki służy temu, by osoby biorące w nim udział były w stanie, najlepiej jako grupa, skutecznie zwalczać przemoc, dyskryminację i opresję a co jest z tym związane - wprowadzić zmiany w swojej sytuacji. Trening wpływa zarówno na rozwój indywidualny (np. samookreślenie, zidentyfikowanie różnych elementów tożsamości - nie jesteśmy tacy sami/e nawet w obrębie tej jednej grupy, np. nie jesteśmy tylko lesbijkami; wzmocnienie poczucia własnej wartości, zbudowanie wiedzy o historii grupy własnej), jak i odnosi się do rewizji norm społecznych oraz doprowadzenia do przemian instytucjonalnych (rozpoznanie i wybór strategii działania, możliwych koalicji, poznanie prawa i/lub praktyki jego stosowania oraz możliwości jego zmiany).
gender
- płeć społeczno-kulturowa. Dotyczy cech nabytych a nie biologicznych (ang. sex); jest zespołem atrybutów, postaw, ról społecznych i zachowań, przypisywanych mężczyźnie lub kobiecie przez szeroko rozumianą kulturę.
gender mainstreaming
- włączanie problematyki płci do głównego nurtu polityki. Oznacza systematyczne śledzenie obecności kwestii równościowych w procesie planowania i realizacji wszystkich decyzji Wspólnot Europejskich oraz podczas oceny ich efektów. Wszystkie proponowane zmiany prawne, programy i decyzje Unii Europejskiej, nawet w odległych od kwestii równości dziedzinach, muszą być weryfikowane pod względem tego, czy zapewniają równy dostęp, a nawet więcej - równy udział obu płci. Dokumenty wspólnotowe określają gender mainstreaming w następujący sposób: "włączenie wymiaru równości kobiet i mężczyzn ma na celu zapewnienie, by otwarcie i aktywnie brano pod uwagę - podczas programowania, wdrażania, monitorowania i ewaluacji wszystkich działań i programów o charakterze ogólnym - wpływ tych ostatnich na sytuację kobiet i mężczyzn. Pod pojęciem tym kryje się również dodatkowe opracowanie, wdrożenie, monitorowanie i ewaluacja działań i szczegółowych programów, których celem jest promowanie równości, po to, by obie płcie mogły w nich uczestniczyć i odnieść z nich korzyści".
heteroseksizm
- termin odnosi się do świadomie lub nieświadomie przyjmowanego założenia, że heteroseksualność jest jedyną "normalną" postacią związków uczuciowych i seksualnych między ludźmi. Zdaniem wielu autorek feministycznych instytucja i ideologia związków heteroseksualnych jest fundamentem patriarchatu. Wyrazem heteroseksizmu jest np. tłumienie, represjonowanie i negowanie istnienia zachowań homoseksualnych, a także przekonanie, że wszyscy są lub być powinni heteroseksualni. Heteroseksizm opiera się na fałszywym przekonaniu o wyższości schematu: domunijący mężczyzna - bierna kobieta. (na podstawie Słownika teorii feminizmu, Maggie Humm)
homofobia
- niechęć lub nienawiść do ludzi o orientacji homoseksualnej, do gejów i lesbijek lub ich stylu życia, kultury lub generalnie, niechęć do ludzi o innej niż heteroseksualna orientacji seksualnej. W wielu częściach świata osoby o odmiennej orientacji seksualnej (innej od większości) są obiektem dyskryminacji przybierającej rozmaite formy, od obelg do morderstwa (patrz: mowa nienawiści i zbrodnie nienawiści). W wielu krajach homoseksualizm nadal jest przestępstwem, a w niektórych podlega karze śmierci. W Europie, choć poczyniono już pewne kroki w kierunku zmian prawnych, wielu ludzi nadal postrzega homoseksualizm jako chorobę, zaburzenie psychiczne lub zachowanie nienaturalne
islamofobia
- w dosłownym tego słowa znaczeniu strach przed Islamem, Muzułmanami i wszystkim co się z nimi wiąże; uprzedzenie lub dyskryminacja wobec Muzułmanów/ek powodowana strachem lub negatywnymi przekonaniami i stereotypami. Pogląd, według którego Muzułmanie są ekstremistami jest negatywnym stereotypem, który prowadzi do społecznego wykluczenia. Islamofobia może przybrać formę rasizmu np. kiedy podróżujący, posiadający muzułmańskie nazwisko są bardziej szczegółowo kontrolowani na granicy przez pracowników Straży Granicznej.
klasizm
? uprzedzenia lub dyskryminacja związana z przynależnością do klasy/warstwy społeczno ? ekonomicznej np.: uznawanie osób uczęszczających do prywatnych szkół za elitę a osób uczęszczających do publicznych szkół za gorzej wykształcone; hołdowanie przekonaniu o tym, że jakiś związek małżeński jest mezaliansem (małżeństwem między osobami pochodzącymi z różnych warstw/klas społecznych) i przekonanie że to jest ?niestosowne?.
ksenofobia
- (słowo pochodzi od greckich słów xenos - dziwny, obcy oraz phobos - strach lub awersja) oxfordzki słownik języka angielskiego definiuje ksenofobię jako "patologiczny strach przed cudzoziemcami lub obcymi krajami". Innymi słowy, oznacza awersję do innych, "obcych" i cudzoziemców. Ksenofobia jest odczuciem lub percepcją opartą na społecznych konstrukcjach i ideach, a nie na racjonalnych przesłankach czy obiektywnych faktach. Ksenofobiczne postrzeganie świata redukuje złożone zjawiska społeczne i kulturowe do uproszczonych, czarno-białych scenariuszy. Najdrastyczniejszym przejawem ksenofobii jest eksterminacja (ludobójstwo Żydów, Cyganów (Romów i Sinti), homoseksualistów, ludobójstwo na Bałkanach i w Ruandzie, eksterminację Aborygenów itd.). Inne to wygnanie, przesiedlenie.
mizogynia
- nienawiść do kobiet
mowa nienawiści
- "... to nowo ukuty polski odpowiednik anglojęzycznego terminu hate speech, powszechnie przyjętego zwłaszcza w kręgu takich instytucji, jak Index on Censorship, Amnesty International, Komitety Helsińskie, Centrum Wiesenthalla, European Commission against Racism and Intolerance czy Anti-Defamation League, zajmujących się m.in. monitorowaniem i zwalczaniem przejawów rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu, nienawiści rasowej, religijnej i etnicznej. Wspomniane instytucje międzynarodowe nie operują precyzyjną definicją mowy nienawiści. W myśl definicji, którą tu proponujemy, pojęcie to obejmuje wypowiedzi (ustne i pisemne) i przedstawienia ikoniczne lżące, oskarżające, wyszydzające i poniżające grupy i jednostki z powodów po części przynajmniej od nich niezależnych - takich jak przynależność rasowa, etniczna i religijna, a także płeć, preferencje seksualne, kalectwo czy przynależność do "naturalnej" grupy społecznej, jak mieszkańcy pewnego terytorium, reprezentanci określonego zawodu, mówiący określonym językiem itp. Nasza robocza propozycja jest próbą uogólnienia praktyki przyjętej przez wspomniane instytucje walczące z rasizmem i ksenofobią, opartej na intuicyjnym rozumieniu zjawiska" (więcej: Raport Otwartej Rzeczpospolitej "Mowa nienawiści...": http://or.org.pl/monitoring3.htm) Opinia prawna Polskiego Stowarzyszenia Edukacji Prawnej na temat mowy nienawiści
niepełnosprawność
długotrwała obniżona sprawność fizyczna, umysłowa, intelektualna lub sensoryczna, która w interakcji z różnymi barierami może ograniczać pełne i efektywne uczestnictwo w życiu społecznym na równych zasadach z innymi obywatelami (Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych)
- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadza następujące pojęcia niepełnosprawności, uwzględniając stan zdrowia człowieka: niesprawność (impairment) - każda utrata sprawności lub nieprawidłowość w budowie czy funkcjonowaniu organizmu pod względem psychologicznym, psychofizycznym lub anatomicznym; niepełnosprawność (disability) - każde ograniczenie bądź niemożność (wynikające z niesprawności) prowadzenia aktywnego życia w sposób lub zakresie uznawanym za typowe dla człowieka.
orientacja psychoseksualna
- pociąg seksualny, emocjonalny, romantyczny, lub uczuciowy do innej osoby. Odróżnia się go od innych komponentów seksualności, jak płeć biologiczna, kulturowa tożsamość płci i płeć społeczna. Orientacja seksualna opisana jest na continuum, które przebiega od wyłącznej homoseksualności do wyłącznej heteroseksualności. Orientacja seksualna to coś innego niż zachowanie seksualne, ponieważ odnosi się do uczuć i koncepcji samego siebie.
przymusowa heteroseksualność
- założenie, że kobiety mają ?naturalny?, wrodzony pociąg emocjonalny i seksualny do mężczyzn, a mężczyźni do kobiet; postrzeganie heteroseksualności jako normy w relacjach między ludźmi. Przymusowa heteroseksualność zawiera w sobie idealizację heteroseksualnej orientacji, relacji i związków. Instytucjonalizacja heteroseksualności w naszych społeczeństwach legitymizuje nierówności między osobami hetero i nie-heteroseksualnymi, a także między kobietami i mężczyznami. W systemie przymusowej heteroseksualności mężczyźni mają władzę kontrolowania kobiecej seksualności, pracy, urodzeń, wychowania dzieci, swobody poruszania się, bezpieczeństwa, kreatywności i dostępu do wiedzy. Integralnym elementem przymusowej heteroseksualności jest prawna i społeczna dyskryminacja osób homoseksualnych, niewidzialność gejów i lesbijek i/lub nietolerowanie ich istnienia.
patriarchat
- " (...) polityczno - kulturowy system panowania i podporządkowania w kształcie piramidy (...) ustrukturyzowany wg płci, rasy, klasy, przynależności religijnej i kulturowej i według innych historycznych form panowania." (definicja patriarchatu Elizabeth Schusster Fiorenzy - teolożki feministycznej). "Kultura patriarchalna to kultura dominacji, która nie szanuje różnic związanych z rasą, wiekiem, płcią, orientacją seksualną, zdolnościami, preferencjami, lecz stale wykorzystuje te różnice, by odczłowieczać i eksploatować innych. Przemoc jest podstawowym elementem kultury patriarchalnej i służy wymuszaniu posłuszeństwa oraz utrzymaniu dominacji. Przemoc w stosunku do kobiet, ze strony mężów czy partnerów, jest formą kontrolowania i podporządkowania, znajdująca w społeczeństwie patriarchalnym szeroką akceptację."(za: Anna Lipowska - Teutsch, Wychować, wyleczyć, wyzwolić; PARPA, Warszawa 1998) Zobacz też np.: http://www.niniwa2.cad.pl/feminizm.htm
rasizm
- jedna z definicji przyjmuje, że rasizm jest świadomym lub nieświadomym przekonaniem (lub wręcz ideologią) o wrodzonej wyższości jednej rasy nad drugą. W konsekwencji rasa "wyższa" może występować z pozycji siły i dominować rasę, którą uważana jest za "niższą". Z definicji tej wynika, że rasizm wpływa zarówno na poglądy jaki i zachowanie jednostek i grup. Problem polega jednak na tym, że rasizm zakłada istnienie różnych "ras". Ostatnimi laty przekonano się jednak, że rasa jest swoistą społecznie uwarunkowaną konstrukcją i nie da się ludzi klasyfikować w inny sposób jak tylko jako "istoty ludzkie". Powstaje więc paradoks istnienia rasizmu bez istnienia rasy.
romofobia
- dyskryminacja i niechęć w stosunku do Romów. Romowie (błędnie nazywani Cyganami, łącznie z Sinti) zawsze byli postrzegani przez innych Europejczyków jako "inni". Zawsze poddawani byli przymusowej asymilacji - w niektórych krajach używanie języka romskiego było zabronione, a dzieci były siłą zabierane od rodziców. W wielu krajach Romowie byli niewolnikami. Romowie nigdy nie mieli swojego państwa i nigdy nie prowadzili wojen przeciw innym narodom. Porajmos to zagłada europejskich Romów i Sinti przez niemieckich nazistów i ich sojuszników w latach 1933 - 1945. Różne źródła różnie oceniają liczbę ofiar - od 500 000 do 2 000 000. W wyniku Porajmos, Romowie w Europie stracili 70% przedwojennej populacji. Do dziś Romowie są wykluczani i dyskryminowani - w dostępie do edukacji (czasem dzieci romskie od razu umieszcza się w szkołach dla "upośledzonych intelektualnie"), opieki społecznej itd. W wielu krajach Romowie padają ofiarą działań brutalnych grup (także faszystowskich i rasistowskich), których ataki niekiedy kończyły się morderstwem.
seksizm
- negatywne, wrogie przekonania i postawy wobec jakiejś osoby, żywienie do niej uprzedzeń i dyskryminowanie jej z powodu płci - w kulturze patriarchalnej odnosi się najczęściej kobiet
zagrożenie stereotypem
- sytuacja, w której negatywne oczekiwania dotyczące zdolności i możliwości (wynikające ze stereotypowych wyobrażeń na temat zdolności danej grupy w konkretnej dziedzinie) wywołują u osoby napiętnowanej obawę, że może wypaść słabo i potwierdzić niekorzystny stereotyp. Ów niepokój prowadzi często, paradoksalnie, do pogorszenia wyników i potwierdzenia słuszności stereotypu. "Zagrożenie stereotypem oraz niekorzystne skutki stereotypizacji, uprzedzeń i dyskryminacji mogą zatem wywierać destrukcyjny wpływ na poziom wykonywania zadań, możliwości i pojęcie Ja członków/członkiń grup, które są obiektem negatywnych stereotypów"
zbrodnie nienawiści
(ang. - hate crimes) - prześladowania, akty fizycznej przemocy, pobicia, gwałty i zabójstwa ze względu na rasę, wyznanie, narodowość, orientację seksualną, pochodzenie, płeć, niepełnosprawność i in. Więcej: Zbrodnie nienawiści w prawie polskim. Opracowanie Anna Szul - Szywała;
